Pstrąg zamiast karpia, brzad zamiast barszczu, Gwiazdor z rózgą w roli Świętego Mikołaja oraz głośni przebierańcy jako przeciwwaga statycznych kolędników. Tak wyglądają Kaszubskie wierzenia i obyczaje, czyli Gòdë. Rozpoczynają się Wigilią, a kończą świętem Trzech Króli. Jak to jest dzisiaj, a jak bywało dawniej? Przeczytajcie.
Wigilia
W dzień poprzedzający Boże Narodzenie na Kaszubach się pości, dopiero po pojawieniu się pierwszej gwiazdki na niebie rodzina zasiada do uroczystej kolacji. Wigilijne dania są proste, smaczne i mało skomplikowane, bardzo rzadko jest ich 12, występuje raczej nieparzysta liczba 3,5 lub 7. Na kaszubskim wigilijnym stole znajdziemy: zupę brzadową (gotowany susz z kluseczkami), ryby pod różną postacią (w sosie, occie, oleju, galarecie lub smażone), grzyby i kapustę. Zawsze są to postne potrawy. Przed laty kolacja wigilijna nie miała uroczystego charakteru i jadło się głównie śledzie z ziemniakami, nie mogło też nigdy zabraknąć chleba.
Kaszubskie wierzenia i obyczaje, Jastrë
Skąd ta choinka (chójka)?
Obecnie w kaszubskich domach spotkamy świątecznie przybraną choinkę, najczęściej świerk lub sosnę. Zwyczaj ten przyszedł na Pomorze z Niemiec na początku XX wieku. Dawniej zamiast choinki stawiano w rogu izby snopek zboża, który miał być symbolem obfitości, nadzieją na to, że w domu nigdy nie zabraknie chleba. W innych domach wieszano gałęzie pod sufitem i wieszano na nich zabawki wykonane z papieru.
Co to są Gwiôzdczi?
Po wigilijnej kolacji można spodziewać się wizyty kolędników po kaszubsku: Gwiôzdczi, Gwiżdże lub Panëszczi. Chodzili oni po wsi, od domu do domu psocąc dzieciom i tańcząc z dorosłymi. Wśród przebierańców są postacie zwierząt, diabeł, baba, dziad, cygan, policjant, a nawet śmierć. Ten zwyczaj jest kultywowany w niektórych wioskach do dziś.
Poznaj Kaszuby szlakiem dworów i pałaców
Kim jest Gwiazdor (Gwiôzdor)?
Każde kaszubskie dziecko czeka na podarki, które przynosi Gwiazdor (Gwiôzdor). Jest to osobliwa postać, budząca respekt, a czasem nawet strach. Ubrany jest w długie skórzane buty, kożuch z baraniej skóry i przeraźliwą maskę. Na plecach ma worek, a w ręku trzyma rózgę.
Słyszałeś o Kaszubach nieoczywistych
Boże Narodzenie
Pierwszy dzień świąt spędza się w rodzinnym gronie, a drugiego odwiedza sąsiadów, przyjaciół i znajomych, albo organizuje się kulig. W nadmorskich stronach Kaszub, rybacy skupieni w maszoperiach schodzili się u swojego szypra, omawiając ważne dla tych związków sprawy. Na stołach pojawiało się piwo, czasem nawet grywano w karty i tańczono. Teraz modne jest wyjście drugiego dnia świąt do dobrej restauracji na obiad.
Sylwestrowe żarty (fify)
Wiele kaszubskich tradycji pochodzi z czasów przedchrześcijańskich. Odchodzący stary rok żegnano wróżbami, czynieniem uroków i żartami (fifami). Były to żarty i psoty głównie młodzieży. Zdarzały się przypadki wynoszenia bram poza obszar wsi i wprowadzania bydła do sąsiednich zagród. Najwięksi dowcipnisie potrafili ustawić na dachu domu wóz zatknięty dyszlem do komina! Zabawa sylwestrowa nie była tak huczna. Spędzano ją w gronie rodzinnym lub bliskich znajomych. Sylwestrowy wieczór rozpoczynały wróżby, związane ze sprawami miłosnymi, pogodą i plonami. Podobnie jak dziś w Andrzejki lano wosk i ołów. Przed samą północą wychodzono na skraj wsi, hałasowano klekotkami, terkotkami, strzelano z fuzji i biczy, aby wygonić złe moce.
Poznaj 5 mitów na temat Kaszub
Nowy Rok
Gospodarze w Nowy Rok obchodzili z dzwoneczkiem swoje sady i ogrody, dzwoniąc nim przy każdym drzewie, aby w nowym roku bogato obrodziły. Na północy Kaszub rybacy dzwonili na brzegu morza, żeby obudzić ryby, aby zapewniły obfite połowy. Dużą wagę przywiązywano do rodzaju pogody. Pochmurna aura, szron w sadzie miały wróżyć urodzaj plonów w najbliższych miesiącach, a słoneczny dzień nie był wskazany, bo zwiastował nieurodzaj. Do dziś kaszubska gospodyni zwraca uwagę, aby pierwszą osobą odwiedzającą dom był młody, bogaty mężczyzna zwiastujący szczęście i urodzaj.
Kolędnicy
W okresie Od Nowego Roku do Trzech Króli na kaszubskich ulicach można spotkać dzieci i młodzież przebrane za Trzech Króli ze śpiewem kolęd na ustach, a w dłoniach trzymający szopkę. Kaszubi odwdzięczają się im drobnymi pieniędzmi lub słodyczami. Tych, którzy źle potraktują kolędników, czeka niemiłą niespodzianką, jakiś figiel lub draka.
Cały okres Gòdów to czas świąteczny z tego powodu Kaszubi unikają jakichkolwiek ciężkich prac. Nawet pranie odkłada się na później. Tak wyglądają Kaszubskie wierzenia i obyczaje na Gòdë.
Chcesz dowiedzieć się więcej na temat Kaszub? Zapraszam na bloga i moje media społecznościowe.
Obserwuj mnie. A może masz ochotę wesprzeć moją działalność? To postaw mi wirtualną kawę.